Służba sanitarna w Powstaniu Warszawskim

Obroża

          VII Obwód Obroża Okręgu Warszawskiego AK, którego terenem działania był powiat warszawski poza granicami miasta Warszawy, podzielony na 8 rejonów. Rejony podlegały sztabowi, w którym odpowiedzialnym za służbę lekarską obwodu był lekarz dr Jan Dorożyński "Adam". Sztab razem ze swoją kompanią osłonową w czasie Powstania miał kwatery przy ul. Hożej 51 w Warszawie.
          Sieć szpitali otaczających Warszawę przejęła na siebie ciężar opieki nad rannymi i chorymi ewakuowanymi w czasie trwania Powstania po zajmowaniu przez Niemców kolejnych warszawskich dzielnic oraz po kapitulacji Powstania 3 października 1944 r.

          Rejon 1 "Brzozów" - Legionowo.
          Na czas Powstania przygotowano i uruchomiono dwa szpitale powstańcze, które działały od 1 sierpnia do wkroczenia wojsk sowieckich 20 października 1944 r.
          Szpital Gminny w Legionowie, ul. Mickiewicza 23.
          Szpital Powstańczy w Legionowie w willi przy ul. Krasińskiego, założony 5-6 sierpnia 1944 r, w związku z napływem wielu rannych. Urzędowo był to II Oddział Szpitala Gminnego. Przy wejściu tablica z dużym napisem "Szpital Zakaźny - tyfus plamisty" odstraszała niepożądanych gości niemieckich. Szpital miał trzy sale z oddziałami: A, B i C, łącznie na ok. 40 łóżek, salę operacyjną i gabinet zabiegowy. Był dobrze wyposażony w sprzęt medyczny; lekarstwa i materiały opatrunkowe z niemieckiego pociągu sanitarnego, wykolejonego przez powstańców pod Chotomowem.
          Po wkroczeniu Armii Czerwonej oba szpitale, rozbity gminny i powstańczy; zostały ewakuowane 28 października do Jadowa pod Wyszkowem, skąd powróciły do Legionowa jako jeden szpital wiosną 1945 r.

          Rejon 2 "CeIków" - Marki pod koniec lipca, przed wybuchem Powstania, został zajęty przez Armię Czerwoną.

          Rejon 3 "Dęby" - Rembertów.
          Szpital w Nowym Rembertowie przy ul. Jagiełły. Szpital działał od 1941 roku, dysponował oddziałem chirurgicznym wraz z salą operacyjną oraz oddziałem położniczym.
          Szpital zakaźny w Nowym Rembertowie przy ul. Zwycięstwa 14. Został wydzielony ze szpitala-bazy z ul. Jagiełły. Szpital znajdował się w budynku gimnazjum.
          Punkt opatrunkowy Ośrodka Zdrowia w Starym Rembertowie.
          Punkt opatrunkowy w Zielonej.
          Punkt sanitarny w Sulejówku przy ul. Słonecznej.

          Rejon 4 "Fromczyn" - Otwock pod koniec lipca, przed wybuchem Powstania, został zajęty przez Armię Czerwoną.

          Rejon 5 "Gątyń" - Piaseczno.
          Szpital powstańczy w Pyrach działał zorganizowany w pierwszych dniach października 1944 r. Początkowo mieścił się w budynku dawnego posterunku policji przy ul. Puławskiej. Z powodu ciasnoty przeniesiony został do piętrowego budynku szkolnego. Potrzebny sprzęt dostarczyli miejscowi lekarze, stół operacyjny zaś został skonstruowany na miejscu.
          Szpital powstańczy "Lazaret" w osadzie Mirków. Personel stanowiły służby medyczno-sanitarne NSZ z batalionu im. gen. Mączyńskiego. Znaleźli w nim pomoc ranni z Warszawy i okolicznych lasów.
          Szpital przewidziany na potrzeby AK w Konstancinie. Przebywali w nim na przełomie września i października 1944 r. chorzy ewakuowani ze Szpitala św. Ducha.
          Prowizoryczny szpital powstańczy na Okęciu, w magazynach Boscha.
          Szpital w Piasecznie. Początkowo umieszczony w drewnianym budynku szkolnym przy ul. Świętojańskiej 12, później przeniesiony do murowanego budynku przy ul. Kościuszki. Udzielał pomocy chorym i rannym z Warszawy i oddziałom z okolicznych lasów. Szpital działał od 6 sierpnia 1944 r. do lutego 1945 r.

          Rejon 6 "Helenów".
          Szpital powiatowy z oddziałem zakaźno-wewnętrznym w Pruszkowie przy ul. Pięknej. Wydzielono w nim kilkadziesiąt łóżek dla chorych z obozu pruszkowskiego i wycieńczonych ewakuacją.
          Szpital dla chorych psychicznie w Tworkach. Wydzielono w nim oddział dla warszawiaków. Przez oddział przewinęło się ok. 2600 chorych z obozu pruszkowskiego oraz setki chorych, którym udało się zbiec z transportów. Do szpitala w Tworkach ewakuowano chorych ze Szpitala Dzieciątka Jezus i rannych ze szpitala powstańczego z ul. Krechowieckiej 6 z Żoliborza. Oddział dla warszawiaków funkcjonował do końca marca 1945 r.
          Szpital powiatowy w Pruszkowie-Wrzesinie przy ul. Pęcickiej działał. Wydzielono w nim dwa oddziały: chirurgiczny i ginekologiczno-położniczy. Od sierpnia do grudnia 1944 r. przez szpital przeszło ponad 1000 chorych i rannych warszawiaków.
          Szpital w Pruszkowie-Żbikowie przy ul. Szkolnej w prywatnym domu. Był to jedyny szpital zlokalizowany po północnej stronie torów kolejowych. Znajdował się w pobliżu obozu pruszkowskiego, Dysponował ok. 30 łóżkami. Udzielił pomocy kilkuset rannym i chorym warszawiakom.
          Mały szpitalik w Pruszkowie przy ul. Szkolnej 15 w Zakładzie Wychowawczym Sióstr Samarytanek prowadzony przez siostry. Udzieliły one pomocy kilkuset wycieńczonym warszawiakom - uciekinierom z transportów.
          Całodobowy punkt sanitarno-opatrunkowy w Pruszkowie przy ul. Prusa w Ośrodku Ubezpieczalni i Społecznej.
          Punkt sanitarny na terenie Fabryki Fajansów "Porcelit" w Pruszkowie przy ul. Chemicznej.
          Punkt sanitarny na terenie Fabryki Pilników w Pruszkowie przy ul. 3 Maja róg ul. Mostowej.
          Wymienione trzy punkty działały od sierpnia do listopada 1944 r., udzielając pomocy kilkunastu tysiącom chorych i rannych.
          Szpital na terenie zakładów "Tudor" w Piastowie przy ul. Warszawskiej. Zorganizowany we wrześniu 1944 r., był przeznaczony dla ciężko chorych warszawiaków z transportów do obozu pruszkowskiego oraz dla ewakuowanych rannych z Warszawy po upadku Powstania, ze szpitali z ul. Wspólnej 27, Mokotowskiej 55 oraz ze Szpitala Zakaźnego przy ul. Chocimskiej 5. Szpital w Zakładach "Tudor" dysponował kilkudziesięcioma łóżkami, udzielił pomocy ok. 800 osobom.
          Szpital dla ewakuowanych chorych z Warszawy w Piastowie przy ul. 11 Listopada róg ul. Harcerskiej. Powstał w niewykończonym budynku szkolnym. Przywieziono tu m.in. chorych ze Szpitala Dzieciątka Jezus. Szpital dysponował małą liczbą łóżek, działał w ciężkich warunkach, przyjął ok. 300 chorych. Funkcjonował do grudnia 1944 r.
          Punkt ambulatoryjny w Ośrodku Zdrowia w Piastowie przy ul. Bohaterów Wolności 17.
          Szpital powstańczy w Ursusie przy ul. Bohaterów Warszawy. Został zorganizowany 5 sierpnia 1944 r. Jego utworzenie spowodowane było napływem pierwszych uciekinierów z Woli i Ochoty oraz pierwszymi transportami do obozu w Pruszkowie. Szpital posiadał salę operacyjną oraz wydzieloną salę chorób zakaźnych. Dysponował ok. 50 łóżkami. W wydzielonej części ambulatoryjnej szpitala wykonano kilkanaście tysięcy zabiegów ambulatoryjnych. Od sierpnia 1944 r. do stycznia 1945 r. przyjął ok. 1.000 warszawiaków.
          Szpital powstańczy w Ursusie przy ul. Kościuszki róg ul. Cieplickiej. Był filią szpitala z ul. Bohaterów Warszawy. Liczył ok. 30 łóżek i zajmował piętro budynku. Przebywali tu chorzy po lżejszych zabiegach i rekonwalescenci. Założono tu również oddział ginekologiczno-położniczy. Filia była pod opieką lekarzy ze szpitala powstańczego z ul. Bohaterów Warszawy.
          Ambulatorium dla chorych ewakuowanych warszawiaków na terenie obozu przejściowego w Zakładach Mechanicznych Ursus założonego przez Niemców 2 października 1944 r. Pracowali w nim lekarze z Warszawy. Ambulatorium działało przez okres istnienia obozu w Ursusie, tj. od 3 do 25 października 1944 r.
          Punkt sanitarny w Michałowicach, na trasie kolejki EKD. Trafiali tu uciekinierzy z transportów prowadzonych przez Niemców. W punkcie działał również mały kilkułóżkowy szpitalik współpracujący ze szpitalem w Ursusie. Punkt istniał od sierpnia do grudnia 1944 r. Z pomocy skorzystało ok. 1.000 osób.
          Punkt sanitarno-opatrunkowy w Magdalence - Placówka "Polesie". Była to jedyna leśna bazą AK w 6 Rejonie "Helenów" pracująca dla oddziałów AK przez cały czas trwania Powstania.
          Na obrzeżach 6 Rejonu działały dodatkowo dwa szpitale.
          Szpital prowadzony przez siostry zakonne w Puszczy Mariańskiej k. Skierniewic.
          Szpital pod wezwaniem św. Stanisława w Skierniewicach. Udzielił pomocy ponad 300 chorym i rannym z Warszawy i z okolic Jaktorowa.

          Rejon 7 "Jaworzyn" - Ożarów.
          Szpital RGO w budynku mieszkalnym należącym do Huty Szkła w Ożarowie. Powstał w połowie sierpnia 1944 r. W czterech pomieszczeniach pomieściło się 20 łóżek. Od września w sąsiednim budynku utworzono 7-łóżkowy oddział zakaźny, oraz oddział dla rekonwalescentów. Szpital działał do grudnia 1944 r.
          Szpital RGO we Włochach. Dysponował 50 łóżkami i dwoma oddziałami: przy ul. Kościelnej 28 - ogólnym i przy ul. Wrońskiego - zakaźnym.
          Miejski Ośrodek Zdrowia we Włochach.

          Rejon 8 "Łęgów" - Łomianki.
          Szpital polowy w Zakładzie Niewidomych w Laskach. Mieścił się w domu rekolekcyjnym. Przewidziany był na 70 łóżek, dysponował dobrze wyposażoną salą operacyjną oraz dużymi zapasami leków i materiałów opatrunkowych. W na wpół spalonym domu dziewcząt zorganizowano dodatkowe pomieszczenia, gdzie umieszczano rannych i chorych, których trzeba było ukryć przed Niemcami.
          Szpital polowy w Krogulcu, przeznaczony dla lżej rannych.
          Odwodowy szpital polowy RGO w Łuszczewie. Zorganizowany wiosną 1944 r, zalegalizowany pod firmą RGO z Milanówka. Szpital ulokowano w majątku Anieli Kapuścińskiej ze względu na ustronne położenie i dogodny dojazd. Funkcjonowały dwa oddziały: męski - na kilkanaście łóżek i żeński - na 10 łóżek. Urządzona została oddzielna sala opatrunkowa. Szpital przyjmował rannych i chorych z Powstania, ze szpitala "Perełka" w Milanówku i rannych z Krogulca. Personel wzmocnili lekarze przybyli z Warszawy: Napływ rannych zmusił do szukania nowego lokum dla szpitala. Znaleziono je w majątku Janusza Kuczyńskiego w Gawartowej Woli, gdzie do dyspozycji szpitala udostępniony został parter domu. Szpital w Gawartowej Woli działał do 1948 r. jako szpital cywilny.
          Szpital polowy RGO w Święcicach, między Ołtarzewem a Błoniem. Pomoc znalazło tu ok. 65 rannych i chorych warszawiaków.
          Szpitalik i punkt sanitarny RGO w Dąbrowie Leśnej, przy ul. Pionierów. Był ulokowany w dawnym pensjonacie, działał na ok. 20 łóżek. Przeznaczony był dla lżej rannych. Szpital funkcjonował przez czas trwania walk powstańczych.

          Szpitale i punkty sanitarne w "Obroży" udzieliły ogromnej pomocy rannym i chorym warszawiakom wydalonym przez Niemców z Warszawy w czasie trwania Powstania oraz po jego kapitulacji.

Maciej Janaszek-Seydlitz