Marek Tadeusz Nowakowski,
ur. 01.04.1926 r. w Warszawie
ppor. czasu wojny Armii Krajowej
ps. "Abba"
Oddział Osłonowy Komendy Głównej Lotnictwa AK - kompania "Lawy"
nr jen. 102331
Powstańcze relacje świadków
Wojenne wspomnienia Marka Tadeusza Nowakowskiego - żołnierza z "Lawy"
II Wojna Światowa - KALENDARIUM
|
|
PROLOG SIERPNIOWY
1939
SIERPIEŃ WYBUCH WOJNY OKUPACJA I O K U P A C J A II 1940 O K U P A C J A III ROK 1941 O K U P A C J A IV ROK 1942 OKUPACJA V 1943 OKUPACJA VI 1944
24 - czwartek
.. - Przygotowania do nalotów. Koło 15-tej próbny alarm;
.. - Apel Starzyńskiego o stawienie się ludności do kopania rowów ochronnych przed bombami;
25 - piątek
.. - Rozpoczęcie kopania okopów. Tysiące stają do pracy;
.. - Podpisanie gwarancji angielskich dla Polski;
.. - Premier cofa wszystkie urlopy pracowników państwowych;
.. - Do portu w Gdańsku wpływa pancernik Schleswig-Holstein;
26 - środa
.. - Zawiadomienie o opóźnieniu rozpoczęcia roku szkolnego;
.. - Przyjazd ojca z Żegiestowa;
28 - poniedziałek
.. - Drugi apel Starzyńskiego o wzmożenie wysiłku przy kopaniu schronów p-lot;
29 - wtorek
.. - Pierwsza mobilizacja (?);
30 - środa
.. - Druga mobilizacja;
31- czwartek
.. - Ostatni dzień pokoju;
WRZESIEŃ
01 - piątek
.. - Wybuch wojny i bombardowanie Okęcia;
.. - Ojciec zgłasza się do Starzyńskiego i chodzi co dziennie do pracy;
.. - Zabezpieczanie okien paskami papieru, oraz sprawdzanie wcześniej przygotowanego zaciemnienia;
02 - sobota
.. - Dodatkowa mobilizacja;
03 - niedziela
- Kilka nalotów na przedmieścia W-wy...;
- Przyjeżdża z Karczmisk Zosia;
04 - poniedziałek
.. - Pojawiają się pierwsze transporty rannych i napływają uciekinierzy z zachodu i północy;
.. - Mama przestaje pracować, by być z nami. Jej szefowie wyjeżdżają z W-wy". Dostała trzy-miesięczną pensję awansem;
.. - Zjawia się inż. Szymański...;
.. - Ewakuacja MSZ i MS Wojsk.;
05 - wtorek
.. - Prezydent, rząd i centralne urzędy ewakuowane na wschód;
.. - W radio i prasie ostrzeżenia przed dywersantami;
.. - Płk Jezierski proponuje nam ewakuację;
06 - środa
.. - Ewakuacja części władz W-wy;
.. - Wyjeżdża komisarz rządu, część władz, policji i straży;
.. - Apel płk. Umiastowskiego o ewakuację młodych mężczyzn na wschód;
.. - Wieczorem, apel Umiastowskiego o budowanie barykad;
07 - czwartek
.. - Odwołanie w godzinach popołudniowych. Apelu Umiastowskiego;
.. - Zapowiedź obrony Warszawy i apel gen. Czumy;
.. - Rozpoczyna się budowa barykad na obrzeżach W-wy;
.. - Zjawia się por. Łukaszewicz;
.. - Dostajemy rozkaz usunięcia się z domu, który ma znaleźć się na pierwszej linii obrony miasta;
.. - Upadek Westerplatte;
08 - piątek
.. - Przenosimy się do państwa Graviet na kolonię profesorką przy ul. Górnośląskiej;
.. - Oddziały niemieckie podchodzą pod Warszawę...;
.. - Wieczorem rozpoczyna się ostrzał artyleryjski miasta;
09 - sobota
.. - Atak Niemców od strony płd.-zach;
.. - Werbunek ochotników do oddziałów obrony stolicy;
.. - Wiele osób, które puściło miasto, teraz powraca do niego;
.. - Zjawiają się też resztki Armii Łódź;
10 - niedziela
.. - Wzrost nalotów i ostrzału;
.. - Przemówienie Starzyńskiego do mieszkańców miasta;
12 - wtorek
.. - Przenosimy się do Lalewiczów na Górnośląską;
16 - sobota
.. - Niemcy rzucają ulotki żądające poddania się Warszawy, lub jej zbombardowania;
17 - niedziela
.. - Rząd ucieka z kraju do Rumunii;
.. - Pożar- Zamku Królewskiego, Filharmonii, Sejmu i Filharmonii;
.. - Są wiadomości o wejściu bolszewików;
18 - poniedziałek
.. - Wzmaga się ostrzał artyleryjski i bombardowanie;
19 - wtorek
.. - Nowe ulotki niemieckie z wezwaniem do kapitulacji;
20 - środa
.. - Kapitulacja armii "Pomorze" i "Poznań", którymi dowodził gen. Kutrzeba;
.. - Niepokojące wieści ze wschodu;
21 - czwartek
.. - Zjawia się u nas Łukaszewicz i przynosi ojcu karabin z amunicją, by mógł nas bronić przed bandytami, jacy pojawiają się w mieście;
22 - piątek
.. - Wzmaga się ostrzał artyleryjski i bombardowania;
23 - sobota
.. - Bomba trafia w willę Steinhagenów;
24 - niedziela
.. - Brak wody i światła;
.. - Zjawia się żołnierz grabieżca;
25 - poniedziałek
.. - Niemcy rzucają ulotki grożąc "odpowiedzialnością zbiorową" w wypadku dalszej obrony;
26 - wtorek
.. - Wielka ofensywa artyleryjska i lotnicza Niemców;
27 - środa
.. - Zawieszenie broni;
28 - czwartek
.. - O godzinie 13 podpisano akt kapitulacji;
.. - Ojciec ze Stasią idą do domu;
29 - piątek
.. - Przenosimy się na Polną;
.. - Zaczyna się wędrówka ludzi w poszukiwaniu bliskich i miejsca do życia;
.. - Po południu zjawia się Łukaszewicz mówiąc, że Niemcy pozwolili na wybór tym oficerom, którzy pochodzą ze wschodniej Polski, na wybór gdzie chcą pójść do niewoli - sowieckiej, czy niemieckiej. On zdecydował się jechać do sowietów, ale później się zreflektował;
30 - sobota
.. - Pierwsze oddziały niemieckie pojawiają się w mieście;
PAŹDZIERNIK
01 - niedziela
.. - Ojciec idzie do ratusza i tam otrzymuje polecenie uruchomienia Komitetu Rozbudowy, którego był dyrektorem;
.. - Jest odezwa Starzyńskiego we "Wspólnej Gazecie";
02 - poniedziałek
.. - Niemcy zrywają z wieży Zamku flagę prezydencką, która do tej pory tam powiewała;
2 - 7 (poniedziałek - sobota)
.. - Aresztowania zakładników;
05 - czwartek
.. - Hitler w Warszawie. Defilada w Alejach Ujazdowskich;
.. - Dociera do nas wiadomość o powstaniu rządu polskiego pod przywództwem gen. Sikorskiego;
09 - poniedziałek
.. - Likwidacja polskiej gazety wydawanej wspólnie przez parę redakcji;
08 - niedziela
.. - Dekret Hitlera o podziale i administracji terenów polskich;
11 - środa
.. - Pojawia się "Nowy Kurier Warszawski", który zostaje przezwany "Szmatławcem";
12 - czwartek
.. - Dekret Hitlera o oddaniu administracji terenów nie wcielonych do Niemiec, pod władzę generalnego gubernatora Hansa Franka;
.. - Kto może szkli mieszkania i sklepy. Kto to potrafi zajmuje się szkleniem;
15 - niedziela
.. - Uruchomienie szkół średnich. Staszic usadawia się w gmachu "Romtalera" i lekcje odbywają się popołudniami;
.. - Komunikaty o rozstrzelaniu osób za posiadanie broni;
17 - wtorek
.. - Oficjalne wcielenie do Rzeszy Poznańskiego, Śląska i Pomorza;
.. - Niemcy rozlepiają afisz "Anglio twoje dzieło";
18 - środa
.. - Zostaje uruchomiona. pierwsza linia tramwajowa z pl. Wilsona do pl. Krasińskich, a w następnych dniach kolejne. Ale idzie to powoli;
26 - czwartek
.. - Aresztowanie w ratuszu prezydenta Starzyńskiego. Gestapo zabrało go z gabinetu w ratuszu;
27 - piątek
.. - Nowy Kurier W-wski podaje o powołaniu przez Niemców Generalnej Guberni dla zajętych obszarów Polski ze stolicą w Krakowie. Gubernatorem zostaje Frank;
.. - Gubernator Fischer przejmuje władzę nad miastem;
.. - Jest rozporządzenie o oddawaniu wszelkiej broni i radioodbiorników, które to przedmioty należy składać w komisariatach policji;
.. - Brak w składach węgla. Wszelkie dostawy ze Śląska są wstrzymane;
.. - Jest już woda, ale tylko na podwórku i do 4 piętra i to nie zawsze;
29 - niedziela
.. - Zarządzenie o zgłaszaniu się wszystkich oficerów, którzy pełnili służbę w czasie tej wojny;
.. - Z rozkazu Hitlera Warszawa ma nie być odbudowywana a Zamek zniszczony. Saperzy borują. otwory dla ładunków;
.. - Ukazuje się zarządzenie zakazujące drukowania czegokolwiek bez zgody niemieckiego Urzędu Propagandy;
.. - Wybucha wojna Sowiecko-Fińska;
31 - wtorek
.. - W Zaduszki Warszawa wygląda. jak cmentarzysko. Świeczki palą się przed domami gdzie leżą jeszcze nie wydobyci polegli, na skwerach i wszędzie tam gdzie są groby;
LISTOPAD
01 - czwartek
.. - Wszystkich Świętych - święto umarłego miasta;
03 - piątek
.. - Niemcy po raz pierwszy publikują komunikat o rozstrzelaniu paru osób za sabotaż, czyli zrywanie plakatów "Anglio twoje dzieło";
.. - Rozchodzi się wiadomość; że Raczkiewicz został prezydentem a Sikorski ma w swoim ręku premierostwo i naczelne dowództwo. Natomiast Sosnkowski zostaje szefem wojskowym na kraj;
09 - czwartek
.. - Aresztowano ojca. Szczęśliwie został zwolniony jeszcze tego samego dnia. Miał być zakładnikiem przed 11 listopada;
.. - Z niektórych domów w Śródmieściu usuwa się lokatorów i domy przejmują Niemcy;
.. - Niemcy tworzą Urząd Pracy w którym mają się rejestrować wszyscy bezrobotni;
.. - Ruszają pierwsze tramwaje. Prawie wszystkie ulice są już przejezdne i zniknęły resztki barykad i gruzów tarasujących jezdnie;
.. - Prowadzone są ekshumacje z grobów na skwerach, w parkach i podwórkach;
15 - środa
.. - Niemcy zakazują nauki w szkołach średnich nie zawodowych;
.. - Obowiązek pracy od 18 do 60 roku życia.. Nie ucząca się młodzież ma iść do pracy od 16 roku. Żydzi mają pracować od14 do 60 roku życia;
.. - Mamy już wodę w kranie, która dociera na 6-te piętro!;
.. - Niemcy wprowadzają obowiązkowe szczepienia przeciwko durowi brzusznemu;
.. - Ojciec, jako urzędnik Zarządu Miasta; musi złożyć kwestionariusz swojej "aryjskości" z podanym udokumentowanym wyznaniem rodziców, oraz dziadków i pradziadków. To samo musi złożyć matka. Szczęśliwie udaje się skompletować wszystkie potrzebne dokumenty;
22 - środa
.. - Jest już prawie wszędzie światło i woda. Ulice w zasadzie są uporządkowane;
.. - Pierwsze rozstrzeliwania w Ogrodzie Sejmowym i Kampinosie;
.. - Rozpoczyna się wojna Fińsko- Sowiecka...;
.. - Godzina policyjna zostaje przeniesiona z 19 na 20;
23 - czwartek
.. - Rusza tramwaj na Marszałkowskiej od Królewskiej do pl. Zbawiciela;
28 - wtorek
.. - Niemcy zaczynają wysadzać ściany wypalonych domów~ głównie na Marszałkowskiej, Nowym Świecie i al. Jerozolimskich;
.. - Niemcy nakładają na Żydów 300 tys. złotych kary za odmowę pracy i opór stawiany policji przez jakąś grupę żydowskich robotników. "Winnych" i tak rozstrzelano;
30 - środa
.. - Zarządzenie Fischera o obowiązku noszenia przez Żydów i osoby żydowskiego pochodzenia, opasek z gwiazdą Dawida...;
.. - Coraz więcej Żydów zjeżdża do Warszawy z terenu województwa;
GRUDZIEŃ
01 - piątek
.. - Niemcy wydają polecenie by Żydzi obowiązkowo nosili białe opaski z gwiazdą Dawida. Za nie noszenie opaski grozi kara;
07 - czwartek
.. - Niemcy zezwalają na działanie tylko szkół powszechnych. O żadnych gimnazjach i liceach nie ma mowy. Natomiast nie ma zgody na otwarcie jakichkolwiek szkół żydowskich;
.. - Pierwsze mrozy. Czyżby początek zimy?;
27 - środa
.. - Niemcy rozstrzeliwują sto osób w Wawrze za zabicie przez bandytów dwóch żandarmów. Ludzie są przerażeni. Rozstrzelano zupełnie przypadkowe osoby, w tym młodocianych, kiedy mordercami byli zwykli kryminaliści;
.. - Rośnie drożyzna...;
STYCZEŃ
.. - Patrole niemieckie zatrzymują Żydów, którzy nie mają opasek z gwiazdą Dawida;
.. - Na ulicach widzi się tabory Żydów z prowincji zdążających do Warszawy, do dzielnicy żydowskiej;
08 - poniedziałek
.. - Niemcy wprowadzają obowiązek pracy, lub nauki dla młodzieży od 14 roku życia;
.. - Mrozy poniżej 20 stopni trwające bardzo długo;
.. - Mówi się o wielu rozstrzelaniach, które dokonują Niemcy w Kampinosie i Ogrodzie Sejmowymi;
.. - Wpada organizacja PLAN. Rozlepiony list gończy za Kaziem Koźniewskim;
.. - Niemcy ogłaszają karę śmierci dla lichwiarzy i paskarzy;
18 - czwartek
.. - Należy oddawać do depozytu banknoty 100 i 500 złotowe;
23 - wtorek
.. - Wprowadzenie racjonowania chleba. Zostają wydane kartki na chleb;
LUTY
.. - Pojawiają się wiadomości o ruchu oporu;
.. - Ojciec przynosi do domu pierwsze, powielaczowe, komunikaty radiowe;
.. - Koniec wojny Fińsko-Sowieckiej;
05 - poniedziałek
.. - Pod pretekstem tyfusu, zabrania się jeżdżenia Żydom tramwajami bez zaświadczenia o szczepieniu przeciwko tej chorobie;
.. - W drugiej połowie miesiąca łapanki uliczne na. wywózkę do Niemiec, na roboty;
.. - Pod koniec lutego następuje odwilż;
25 - niedziela
.. - Wszyscy Żydzi od 12-go roku życia muszą się rejestrować do pracy. Za uchylanie się grozi im 10 lat więzienia;
.. - W okolicach Legionowa i Jabłonnej aresztowano ponad 600 osób za zastrzelenie niemieckiego burmistrza Legionowa. Zatrzymano tak nieletnich chłopców jak i starców;
MARZEC
01 - piątek
.. - Niemcy ogłaszają obowiązek pracy dla młodzieży w wieku od 14 do 18 roku życia;
03 - niedziela
.. - Plakaty zachęcające do wyjazdu do pracy do Niemiec;
.. - W drugiej połowie miesiąca wielka odwilż. Niemcy do odśnieżania miasta spędzają Żydów;
.. - Niemcy projektują zburzenie Warszawy i wybudowanie na jej miejscu 100-tysięcznego miasta niemieckiego (tzw. "plan Pabsta");
.. - Zalepiono cementem orła na gmachu Urzędu Województwa. przy ul. Filtrowej. Gdzie indziej orły skuwano lub zrzucano z budynków;
22 - piątek
.. - Wielki Piątek. Rozpoczyna się, sprowokowana przez Niemców, akcja rabowania przez różne męty, żydowskich sklepów. Policja nie reaguje. Są też ataki na zamożnie wyglądających Żydów;
23 - sobota
.. - Wielkanoc. Bardzo skromna;
.. - Kursuje powiedzonko: "Im słoneczko wyżej, tym Sikorski bliżej";
30 - sobota
.. - W mieście była strzelanina. Bronili się przed aresztowaniem członkowie jakiejś organizacji. Niemcy w odwet aresztują wiele osób. Są też afisze o rozstrzelaniu 100 zakładników za zastrzelenie 2 żołnierzy niemieckich;
31 - niedziela
.. - Fala aresztowań, głównie przedwojennych działaczy politycznych i inteligencji, m. in. aresztowano v-prezydenta Pohoskiego;
KWIECIEŃ
.. - Ma być wymiana pieniędzy;
.. - Ciągle mówi się o licznych rozstrzeliwaniach w Kampinosie;
.. - Zostaje powołany Bank Emisyjny;
06 - sobota
.. - Niemcy wprowadzają godzinę policyjną. od 21.00 do 5.00;
09 - wtorek
.. - Dodatek Nadzwyczajny o inwazji na Danię i Norwegię;
.. - Mamy tramwaj! 11 jeździ z Pl. Zbawiciela na Wolę przez ul. 6-go Sierpnia, al. Niepodległości, i Chałubińskiego;
12 - piątek
.. - Warschauer Zeitung postuluje "odcięcie" dzielnicy żydowskiej od reszty miasta, gdyż Żydzi są rozsadnikami tyfusu;
.. - Powstaje mur wokół dzielnicy żydowskiej;
.. - Coraz liczniej pojawiają się ryksze towarowe i osobowe, które obok dorożek są jedynym indywidualnym transportem w mieście;
20 - sobota
.. - Nowa linia tramwajowa "18" jedzie z pl. Narutowicza przez ulice: Filtrową, Suchą, 6-go Sierpnia i dalej Śniadeckich, Marszałkowską do pl. Żelaznej Bramy;
24 - środa
.. - Niemcy po raz pierwszy wydali mięso na kartki. 100 g. na osobę. Ale co to za mięso! Ochłapy;
25 - czwartek
.. - Na mieście fala aresztowań oraz łapanki uliczne;
MAJ
.. - Pobór do pracy w Niemczech kobiet i mężczyzn roczników 1915-24;
.. - Dochodzą wieści o powstaniu obozu w Oświęcimiu;
08 - środa
.. - Niemcy urządzają łapanki na ludzi na ulicach miasta i w kolejkach dojazdowych. Wciągają nawet ludzi z kawiarni, sklepów, tramwajów;
10 - piątek
.. - Niemcy uderzają na zachodzie;
15 - środa
.. - Kapitulacja Holandii;
28 - wtorek
.. - Kapitulacja Belgii;
31 - piątek
.. - Rozebrano i wywieziono Pomnik Chopina;
.. - Akcje eksterminacyjne polskiej inteligencji. Aresztowania na Żoliborzu i kolonii profesorskiej na Filtrowej. Wszyscy jadą od Oświęcimia. Na kolonii Staszica wzięto m. in. Witka Sosnowskiego;
.. - Niemcy wprowadzają zmiany nazw ulic;
CZERWIEC
.. - Niektóre ulice otrzymują niemieckie nazwy;
04 - wtorek
.. - Zdobycie Dunkierki przez Niemców;
05 - środa
.. - Przełamanie frontu nad Sommą;
.. - Zapisy do szkół zawodowych tej młodzieży, która nie uczyła się w tym roku;
09 - niedziela
.. - Niemcy wydają zarządzenie o zakazie prywatnego nauczania bez zezwolenia władz;
.. - Rozstrzelanie w Palmirach Rataja, Pohoskiego i Kusocińskiego;
10 - poniedziałek
.. - Do wojny przystępują, po stronie Niemiec, Włochy;
14 - piątek
.. - Paryż zostaje zajęty bez walki;
.. - Aresztowanie inż. Wacława Koźniewskiego;
17 - poniedziałek
.. - Dodatek Nadzwyczajny - Francja kapituluje!;
19 - środa
.. - Przedłużenie godziny policyjnej do 22.00~ ale dla Żydów pozostaje do 21. 00;
.. - Podpisanie przez Petain'a układu w Compiegne;
25 - wtorek
.. - Wojna z Francją skończona;
29 - sobota
.. - Koniec roku szkolnego w szkołach powszechnych;
LIPIEC
03 - środa
.. - Liczne aresztowania tak w domach jak i na ulicach;
15 - poniedziałek
.. - Akcja bojkotu prasy gadzinowej i niemieckiej. Raczej udana;
.. - Pod koniec miesiąca pojawiły się nowe skrzynki pocztowe z napisem "Deutsche Post-Osten";
.. - Dalsze ograniczenia dla Żydów - nie wolno im wchodzić do parków i chodzić niektórymi ulicami;
SIERPIEŃ
.. - Wielka łapanka uliczna;
.. - Rozchodzi się wiadomość, że ostatnio zatrzymanych w łapankach i część więźniów z Pawiaka wysłano do obozu w Oświęcimiu;
.. - Mają powstać kursy przygotowawcze do liceów zawodowych, dla tych, którzy przed wojną ukończyli I-szą gimnazjalną;
15 - czwartek
.. - Pojawiły się kwiaty i świeczki na Grobie Nieznanego Żołnierza, Pomniku Lotnika i Pomniku Sapera;
28 - środa
.. - Rozpoczęto zapisy do szkół zawodowych i dokształcających;
WRZESIEŃ
01 - niedziela
.. - Niemcy świętują ten dzień i na pl. Piłsudskiego odbyła się ich uroczystość;
03 - wtorek
.. - "Staszic" nazywa się teraz: "7 przygotowawcze kursy do szkół zawodowych II-go stopnia". Szkoła mieści się w gmachu Wydz. Architektury P.W. i mamy lekcje po południu od 13ej lub 14ej;
.. - Ciągłe przeprowadzki bo Żydów przenoszą do "ich dzielnicy", a na to miejsce dają Polaków usuwanych z mieszkań zajmowanych przez Niemców. (Witek Sz.);
.. - Znów rozstrzelania w Palmirach;
19 - czwartek
.. - Aresztowania w dzielnicach inteligenckich - Żoliborz, Kolonia Staszica
Zatrzymanych wywieziono do Oświęcimia;
.. - Na Zachodzie zaczyna toczyć się bitwa lotnicza nad Anglią;
PAŹDZIERNIK
02 - środa
.. - Niemcy ogłaszają utworzenie dzielnicy Żydowskiej i przesiedlenie tam wszystkich Żydów a wysiedlenie Polaków;
.. - Dla Polaków zostaje utworzone kasyno gry w dawnym kasynie oficerskim na rogu placu na Rozdrożu i Szucha;
.. - Ciągle trwa akcja usuwania Żydów ze Śródmieścia. Teraz przyszła kolej na ul. Wspólną, Hożą i Nowogrodzką;
03 - czwartek
.. - Rozpoczęto wydawanie kartofli na zimę - 50 kg na osobę pracującą;
.. - Przez Warszawę przechodzą transporty polskich rolników wysiedlanych z Poznańskiego;
06 - niedziela
.. - Mamy czas zimowy i cofamy zegary o jedną godzinę;
12 - sobota
.. - Przez "szczekaczki" ogłoszono o utworzeniu w Warszawie trzech dzielnic: Niemieckiej, Polskiej i Żydowskiej. Zaczyna się pospieszne przenoszenie. Polacy mają się wynieść z dzielnicy Żydowskiej do 31 X, a Żydzi w tym czasie przenieść do Getta. Co do Polaków, to wysiedlanie ich z dzielnicy Niemieckiej będzie następowało sukcesywnie, w miarę napływu do W-wy Niemców;
.. - Powstają władze Getta z policją i zarządem;
.. - Rozpoczyna się burzenie wcześniej postawionych murów i szybko stawia nowe wokół Getta;
29 - wtorek
.. - Uderzenie Włochów na Grecję;
.. - Spotkanie Hitler - Mussolini;
31 - czwartek
..- Przesunięto termin przeprowadzki Żydów do Getta do 15 listopada i włączono do Getta Wronią i Żelazną;
LISTOPAD
1 - 2 - piątek - sobota
.. - To drugie okupacyjne Zaduszki. Kwiaty i światła na grobie nieznanego żołnierza, pod pomnikiem sapera i innymi pomnikami. Powązki i inne cmentarze pełne ludzi;
11 - poniedziałek
.. - Udekorowano kwiatami Grób Nieznanego Żołnierza i inne;
15 - piątek
.. - Kordon policji otacza dzielnicę Żydowską;
25 - poniedziałek
.. - Zakończenie budowy muru wokół getta i zakaz poruszania się Żydów po mieście;
GRUDZIEŃ
.. - Zakończenie przez ojca budowy szopki krakowskiej i kukiełek oraz rozpoczęcie prób;
.. - W święta i w dni następne dajemy przedstawienia;
STYCZEŃ
01 - środa
.. - Dajemy z Zosią przedstawienia "Szopki Krakowskiej dla najbliższej rodziny;
.. - Siarczyste mrozy i duże opady śnieżne, tak że zakłócają komunikację tramwajową, riksz i dorożek;
11 - sobota
.. - Liczne aresztowania, łapanki i wywózki do Oświęcimia;
.. - Policjanci polscy t. zw. grantowi, otrzymują na. rękawy opaski z napisem General Gouvernement...;
.. - Liczne aresztowania inteligencji;
13 - poniedziałek
.. - Niemcy i Sowieci podpisują porozumienie o granicy sowiecko-niemieckiej. Przedtem Sowieci dokonali zajęcia Litwy;
.. - Niemcy zaczynają przesiedlać Żydów z prowincji do Getta w Warszawie;
.. - Karze podlega ten, kto pomaga Żydowi w wydostaniu się z dzielnicy żydowskiej, Iub wie o jego pobycie poza nią;
15 - środa
.. - Wpadka podziemnej drukarni. Są zabici;
.. - Ojciec przynosi wiadomość o planie Niemców zniszczenia pomników w Warszawie. Podobno ma być tylko uratowany ks. Józef Poniatowski, ale stać będzie gdzieś parku;
.. - Niemcy spędzają z okolic Warszawy wszystkich Żydów do dzielnicy żydowskiej;
.. - Podziemie gazuje kina, w których wyświetla się niemieckie filmy;
LUTY
.. - Niemcy zapowiadają rekrutację Polaków do robót w Niemczech;
.. - Są podobno polscy aktorzy poszukiwani przez film niemiecki;
03 - poniedziałek
.. - Obniża się kontyngent zużycia prądu elektrycznego o 50% W związku z tym sklepy i urzędy pracują od 8.30;
.. - Ogranicza się ilość tramwajów i skraca linie;
.. - Na Wiśle lód dochodzi do 40 cm.;
20 - czwartek
.. - Zakaz sprzedawania lub darowania czegokolwiek Żydom spoza Getta. Karane będą. obie strony;
.. - Zarząd Miejski prowadzi zabezpieczenia niektórych zabytkowych budowli;
.. - Obławy na dworcach i w pociągach;
.. - Liczne rewizje i aresztowania na Saskiej Kępie;
MARZEC
01 - sobota
.. - Niemcy rozplakatowali wezwanie do Polaków z przeszkoleniem wojskowym, by wstępowali dobrowolnie do policyjnej służby policyjnej, która ma pilnować Żydów w obozach pracy;
.. - Rząd polski w Londynie zakazuje obywatelom współdziałania z Niemcami, przy jakichkolwiek działaniach antyżydowskich;
07 - piątek
.. - Zastrzelenie Igo Syma;
.. - Niemcy ogłaszają o tym przez megafony i aresztują wielu zakładników;
.. - Aresztowanie Zbyszka Sawana;
.. - Rozstrzelanie wielu zakładników;
.. - Mówi się o koncentracji wojsk na wschodzie. Wszyscy marzą by doszło do wojny sowiecko-niemieckiej;
.. - Na plakatach z zawiadomieniem o egzekucji przy podpisie komendanta policji, dostemplowano słowo "Mörder";
.. - Z "Biuletynu Informacyjnego" dowiadujemy się o powstaniu delegatury rządu na kraj, którego organem ma być pismo "Rzeczypospolita Polska";
.. - Jako wyjaśnienie przyczyny zatrzymania działań przeciwko Anglii; pojawił się taki wierszyk:
"Czemu ty Hitlerze nad kanałem stoisz,
Czy ci to przeszkadza, czy się Anglii boisz?
Nic mi nie przeszkadza, Anglii się nie boję,
oś mi nawaliła i dla tego stoję!";
20 - czwartek
.. - Zakaz transportowania żywności czy innych towarów do getta, bez zgody władz niemieckich;
.. - Otworzono dwuletnią szkołę personelu sanitarnego dr. Zaorskiego. Jest to ukryty wydział lekarski;
KWIECIEŃ
05 - sobota
.. - Wielki transport z Pawiaka do Oświęcimia. Wielu aktorów i profesorów. Wśród wywiezionych jest Zbyszek Sawan;
06 - Niedziela Palmowa
.. - Wojska niemieckie uderzają na Jugosławię. Ukazują się dodatki nadzwyczajne o działaniach wojsk i bombardowaniu Belgradu;
12 - sobota
.. - Nie wolno jeździć pociągami dalekobieżnymi bez przepustek co ma zwalczać nielegalny handel;
13 - 14 Wielkanoc (sobota - niedziela)
.. - W Warszawie wyraźne są przygotowania do działań na wschodzie;
.. - Niemcy zajmują dla celów wojskowych nowe budynki m. in. szkoły;
18 - piątek
.. - Kapitulacja armii i jugosłowiańskiej;
.. - Niemcy wprowadzają zaciemnienia na dworcach;
.. - Dozorcy dostają polecenie przygotować budynki do zaciemnienia;
.. - Nadchodzą wieści o ogromnych ilościach wojska na wschód od W-wy;
.. - Niemcy rekwirują ogromne ilości żywności. Robi się drożyzna;
.. - Akcja Małego Sabotażu przeciw kupowaniu w sklepach Mainla i innych, których właścicielami są Niemcy;
MAJ
01 - czwartek
.. - Drożeje elektryczność;
.. - Dyr. Podwiński zostaje zastępcą komisarycznego burmistrza;
.. - Akcja przeciwko kupowaniu w niemieckich sklepach, takich jak Mainl;
08 - czwartek
.. - Wszyscy mają zaopatrzyć się w materiały do zaciemniania okien;
12 - poniedziałek
.. - Na grobie Nieznanego Żołnierza pojawiły się kwiaty i fotografia Marszałka;
.. - Ograniczenia dostaw do Getta. Wjazd towarów tylko dwiema bramami;
14 - środa
.. - Rudolf Hess uciekł samolotem do Anglii. W związku z tym pojawia się wierszyk:
"Zginął pies. Zwie się Hess.
Odprowadzić sukinsyna za nagrodą do Berlina";
.. - Niemcy kasują jako święta "Wniebowstąpienie" i "Boże Ciało";
.. - Na koniec maja mają być skończone przygotowania do zaciemnienia miasta;
. - Ceny żywność i lecą w górę;
CZERWIEC
.. - Niemcy wzmagają akcję propagandową na rzecz wyjazdu ochotników na roboty do Niemiec;
.. - Niemcy przemalowują tramwaje. Dół pozostaje czerwony ale góra będzie teraz żółta;
3 - 4 - wtorek - środa
.. - Niemcy zarządzają próbę zaciemnienia;
19 - czwartek
.. - Ćwiczenia obrony p-lot w mieście;
.. - Aresztowanie kustosza Muzeum Starej Warszawy prof. Wieczorkiewicza i jego współpracowników, których wywieziono do Oświęcimia, gdzie zginęli;
22 - niedziela
.. - Wybuch wojny Niemiecko - Sowieckiej. Front rozciąga się od Oceanu Lodowatego do Morza Czarnego;
23 - poniedziałek
.. - Włochy przystępują do wojny z Sowietami;
.. - Panika na rynku. Ceny idą w górę;
.. - Nalot bolszewików na lotnisko na Okęciu;
LIPIEC
01 - wtorek
.. - Niemcy podają o śmierci Ignacego Paderewskiego;
.. - Fala łapanek na roboty do Niemiec. W gazetkach też na ten temat artykuły;
10 - czwartek
.. - Przedłużono godzinę policyjną do 23-ciej;
.. - Pojawiają się na murach napisy "1812";
12 - sobota
.. - Układ radziecko-angielski;
.. - Pojawiają się w Warszawie coraz częstsze transporty rannych z frontu;
.. - Niemcy zaczynają akcję "Viktoria" - "Deutschland siegt an allen Fronten" zamieniane przez nas na "Deutschland liegt an allen Fronten". Zostaje spalone wielkie "V" ustawione na pl. Piłsudskiego. Do "V" na murach dopisuje się "loren" Iub pisze na murach "Deutschland Verloren";
.. - Zaczyna ukazywać się wydawane przez AK pismo dla żołnierzy niemieckich p.t. "Der Hammer";
.. - Akcja bojkotu sklepów niemieckich;
30 - środa
.. - Podpisanie porozumienia Sikorski-Stalin;
.. - Niemcy są już pod Smoleńskiem;
SIERPIEŃ
02 - sobota
.. - Powstaje Okręg Galicji, włączony do G. G. ze Lwowem jako stolicą;
13-14 - środa - czwartek
.. - Łapanki na roboty do Niemiec, na pl. Kercelego i na dworcach, przeprowadzane przez Arbeitsamt i granatowych;
.. - Powstaje Karta Atlantycka - w wyniku porozumienia Roosvelt - Churchill;
WRZESIEŃ
01 - poniedziałek
.. - Rozpoczęcie roku szkolnego;
.. - Niemcy rozbudowują "Arbeitslager" Treblinka, który podlega warszawskiemu SS;
.. - Na ścianach domów i parkanach pojawia się znak żółwia, który jest symbolem hasła "Pracuj powoIi";
.. - Codzienne obławy żandarmów niemieckich na szmuglerów dowożących do Warszawy produkty żywnościowe;
.. - Pierwszy wielki transport kobiet do Ravensbrück. Głównie znane osobistości;
.. - Ogłoszono przymusową rejestrację futer, oraz wezwano firmy produkujące sprzęt sportów zimowych do zgłaszania zapasów nart;
.. - Niemcy zmieniają i zacieśniają granice getta. Znów przeprowadzki nie tylko Żydów ale i Polaków;
PAŹDZIERNIK
.. - W getcie nasila się zachorowalność na tyfus plamisty. Za nie meldowanie o wypadku zachorowania grożą wysokie kary dla lekarzy. Koszt szczepionki na czarnym rynku 800 - 1000 zł.;
08 - środa
.. - Załamanie się pogody na froncie wschodnim. Ulewne deszcze, zamiecie śnieżne, drogi rozmiękają, niektóre rzeki występują z brzegów;
.. - Wychodzi rozporządzenie o karze śmierci za udzielanie pomocy Żydom, którzy wydostali się z Getta;
.. - Na froncie wschodnim nocne silne przymrozki a nawet mrozy, ścinające błoto. Utrudnia to zapatrzenie. Niemcy nie są przygotowani do wojny w zimie;
16 - czwartek
.. - Rusza nowa ofensywa na Moskwę;
.. - BI drukuje listę 15 Volksdeutsch'ów, których czeka sąd polski za zdradę państwa;
.. - Dość drastyczne ograniczenia w dostawie elektryczności;
.. - Brak węgla na wolnym rynku. Powstaje czarny rynek węgla;
.. - Żydom, którzy bez zezwolenia puszczą getto grozi kara. śmierci. Podobno chodzi o zabezpieczenie zdrowia. ludności polskiej przed roznoszoną przez Żydów zarazą;
LISTOPADAD
01 - sobota
.. - Jak zwykle wizyty na cmentarzach. Ale świeczki na grobach mogą palić się tylko do godz. 19-ej, ze względu na zaciemnienie;
.. - Niemcy ciągle chwalą się sukcesami na froncie (zdobycie Kurska), oraz stratami jakie ponoszą Anglicy w wojnie powietrznej;
.. - W listopadzie sklepy mogą być otwarte do godz.17.30, a w grudniu i styczniu do 16.30. Chodzi o prąd elektryczny;
.. - Zakłócenia dostaw węgla do elektrowni i kłopoty ze światłem;
08 - sobota
.. - W związku z rozdzieleniem Getta na dwie części mają powstać dwa mosty, jeden na rogu Chłodnej i Żelaznej, a drugi od Wielopola, ponad Elektoralną, do części północnej. Most nad Okopową połączy getto północne z kirkutem;
09 - niedziela
.. - Zmarł Józef Redo, znany artysta operetkowy;
11 - wtorek
.. - Niemcy chwalą się, że wzięli już 3 miliony jeńców sowieckich;
.. - Tegoż dnia pełno ludzi w kościołach. Napisy na murach "Polska Żyje"", "Polska zwycięży". Ponadto kwiaty przed pomnikiem Poniatowskiego, Grobem Nieznanego Żołnierza, pomnikiem Sapera i Lotników. Natomiast w rękę Kilińskiego na pl. Krasińskich włożono polską flagę;
14 - piątek
.. - Niemcy nakazali gospodarzom domów usunięcie wszelkich napisów i oklejeń ze ścian ich posesji;
.. - Obwieszczenia o karze śmierci dla Żydów opuszczających bez zezwolenia Getto, oraz dla tych Polaków, którzy im pomagają lub ich ukrywają;
.. - "Granatowi" mają być ukarani, jeśli nie użyją broni w stosunku do Żydów usiłujących wydostać się z getta, lub przy okazjach, kiedy to muszą robić Niemcy zamiast nich;
.. - Zatrzymanie ofensywy niemieckiej pod Leningradem!, Moskwą i nad Donem;
15 - sobota
.. - Niemcy zdejmują dzwony, których metal potrzebny jest dla celów wojennych. Wierni stawiają bierny opór lub chowają dzwony;
.. - Ograniczenie ilości przewożonej koleją żywności w bagażu podręcznym;
25 - wtorek
.. - O godz. 10. 00 próbny alarm p-lotn.;
.. - Ułatwienia dla tych, którzy chcą przyjąć volks-listę;
28 - piątek
.. - Niemcy palą archiwum Teatru Polskiego, w którym znajdują się projekty dekoracji Wyspiańskiego i prace Drabika i Frycza;
.. - Silne mrozy. Są wypadki zamarzania osób na ulicy;
.. - Pod koniec listopada temperatury na froncie rosyjskim spadają do -350C. Zamarzają smary do silników;
GRUDZIEŃ
05 - piątek
Ciężkie walki na kierunku Moskwy;
.. - Leningrad odpiera ataki niemieckie;
.. - Pod naciskiem Rosji Anglia wypowiada wojnę Węgrom, Rumunii i Finlandii;
07 - niedziela
.. - Atak japoński na Pearl Harbour;
.. - Niemcy ostrzegają przed udzielaniem pomocy zbiegłym z niewoli jeńcom radzieckim;
09 - wtorek
.. - Zatopienie "Prince of Wales" i "Repulse";
11 - czwartek
.. - Niemcy i Włochy wypowiadają wojnę Stanom Zjednoczonym;
15 - poniedziałek
.. - Przesunięcie godziny policyjnej na 22;
.. - Na murach pojawiają się napisy "1812";
23 - wtorek
.. - Pod Moskwą Niemców odrzucono spod miasta;
.. - Do Warszawy Niemcy przywożą wielu odmrożonych. Przy szpitalu Marszałka Niemcy wybudowali odnogę tramwaju by łatwiej było tramwajami przywozić lżej rannych z dworca do szpitala;
.. - Anglicy czynią postępy w Afryce;
STYCZEŃ
.. - Ofensywa radziecka powoduje cofanie się Niemców prawie na całym froncie;
04 - niedziela
.. - Zaczęła się szkoła;
.. - Święto Trzech Króli zostało zlikwidowane;
.. - Od początku miesiąca utrzymują się temperatury koło -20 stopni C. Na mieście pojawiły się znowu "koksiaki";
15 - czwartek
.. - Trwająca zbiórka nart na potrzeby frontu wschodniego skończyła się fiaskiem;
.. - Jest obowiązek by osoby powyżej 15 roku życia miały karty rozpoznawcze;
.. - Stałe wywózki z Pawiaka do Oświęcimia;
19 - poniedziałek
.. - Rozpoczynają się liczne aresztowania z domów według list. Zatrzymano koło 300 osób, głównie ze Stronnictwa Pracy;
.. - Z powodu zimna zamyka się niektóre szkoły;
.. - Zarządzenie grożące zesłaniem do obozu pracy tych pracowników miejskich, którzy opuszczają bez usprawiedliwienia zbyt wiele dni roboczych;
.. - Stale utrzymuje się temperatura od -16 do -22 stopni. Wiele osób zamarza na ulicach;
.. - Ze zbiórki futer w getcie Niemcy dostali mniej niż liczyli. Wiele futer schowano w samym Getcie, lub przerzucono na "aryjską" stronę;
.. - Ze względu na brak węgla elektrownia wyłącza prąd poszczególnymi rejonami;
.. - W getcie ludzie umierają jak muchy;
21 - środa
.. - O godz. 11 ogłoszono w W-wie alarm p-lotniczy, ale nie widać było samolotów;
.. - Utrzymują się siarczyste mrozy. Są zamarznięcia na ulicach;
.. - W getcie Niemcy zarekwirowali sporo futer i kożuchów, ale więcej ukryto lub przerzucono na aryjską stronę;
LUTY
.. - W połowie lutego mróz zelżał;
11/12 - noc środa/czwartek
.. - Usunięto niemiecką tablicę z pomnika Kopernika. Jako odwet Niemcy zdjęli pomnik Kilińskiego;
.. - Japończycy zdobywają Singapoor. Zaciąży to na przebiegu wojny;
14 - sobota
.. - Na podstawie rozkazu Sikorskiego ZWZ przekształca się w AK;
16 - poniedziałek
.. - Zarządzono próbny alarm lotniczy;
.. - Powstaje dzielnica niemiecka, z której mają być wysiedleni Polacy. Następują pierwsze przemieszczenia;
20 - piątek
.. - Nadchodzi odwilż;
.. - Zostaję wciągnięty przez Janka Zdzienickiego do AK;
.. - Niemcy nałożyli na Warszawę kontrybucję 10 milionów zł.;
MARZEC
02 - poniedziałek
.. - Wprowadza się 60 godzinny tydzień pracy;
.. - Nowy powszechny spis ludności;
.. - Z więzienia Pawiak zbiegło czterech więźniów, m. in. Tadeusz Szpotański, były prezydent W-wy;
20 - piątek
.. - Przychodzi wiadomość o śmierci biskupa Burszego;
.. - Na Muzeum Narodowym, gdzie w piwnicach złożono pomnik Kilińskiego ukazał się napis: "Ludu Warszawy! Jam Tu! - Jan Kiliński";
.. - Na cokole pomnika Kopernika napisano, że w odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zostaje przedłużona zima o 6 tygodni;
.. - Na murach Warszawy pojawiają się rysowane farbą "kotwice" Polski Walczącej;
KWIECIEŃŃ
02 - Wielki Czwartek
.. - Dzień żałoby narodowej;
05 - Niedziela Wielkanocna
.. - Zbiorowa egzekucja w Aninie;
.. - Sporo rodzin polskich zostało wysiedlonych z przyszłej dzielnicy niemieckiej;
15 - środa
.. - Dwudniowe łapanki uliczne głównie w Śródmieściu, na Nowym Świecie, a nawet zatrzymywano wychodzących z kina. Zatrzymanych przewieziono na ul. Skaryszewską;
.. - Niemcy dostali polecenie przenoszenia się do dzielnicy niemieckiej;
.. - Niemcy zwiększają ilość kontrolerów tramwajowych, w tym niemieckich, by łapać gapowiczów;
MAJ
01 - piątek
.. - Temperatura +4 stopnie C;
2/3- sobota/niedziela
.. - Rozwieszono nocą chorągiewki biało-czerwone na drutach tramwajowych na Żoliborzu;
.. - Wzrasta nacisk Niemców na wyjazd Polaków do Niemiec. Jako, że nie ma wielu ochotników, stosuje się łapanki i schwytanych, nie mających bardzo mocnych dokumentów, wysyła się do pracy w Reichu;
.. - Pojawił się wierszyk:
"Chcesz umierać na suchoty
Jedź do Niemiec na roboty";
12 - wtorek
.. - Łapanka na Kercelaku. Ale gros zatrzymanych jakoś się wykupiło na Skaryszewskiej;
19 - wtorek
.. - W kasynie gry na Szucha wybuchła bomba;
.. - Wyszło zarządzenie, by każdy właściciel mieszkania. miał przy drzwiach wejściowych naczynie z wodą i piasek do gaszenia pożarów. Czyżby Niemcy obawiali się wielkich bombardowań?;
23 - sobota
.. - "Rzeczypospolita" apeluje by ludzie miast wydawać pieniądze w kawiarniach, czy drogich lokalach, zwrócili większą uwagę na panującą nędzę;
.. - Burmistrz Kulski publikuje obwieszczenie o potrzebie zamiany mieszkań między Niemcami a Polakami. Podane są też dokładne numery domów, jakie wchodzą w grę;
.. - Ukazuje się obwieszczenie ograniczające pobyt Cyganów w Warszawie;
CZERWIEC
16 - wtorek
.. - Policja niemiecka zrobiła obławę na Pl. Napoleona. Zatrzymano wiele osób, ale większość miała dokumenty w porządku więc je zwolniono;
.. - Podpalenie składu paliw płynnych w Warszawie;
.. - Pierwsze transporty Żydów do obozów zagłady;
.. - Nasilenie łapanek na roboty;
27 - sobota
.. - Niektóre numery Nowego Kuriera Warszawskiego miały nadruk z życzeniami dla Prezydenta R.P.;
28 - niedziela
.. - Rusza wielka ofensywa niemiecka na wschodzie;
LIPIEC
01 - środa
.. - Koniec roku szkolnego;
.. - Na ulicach pojawiają się żołnierze litewscy i łotewscy z jednostek: biorących udział w likwidacji getta. Uważa się, że swymi działaniami przerastają SS-manów w okrucieństwie;
.. - Niemcy odnoszą sukcesy na froncie. Zajmują Krym i uderzają w stronę Kaukazu;
SIERPIEŃ
01 - sobota
.. - Rozpoczynam praktykę w "Pionierze" w kontroli warsztatowej;
.. - Ponury przejazd tramwajem nr 11 przez getto uI. Żelazną do Chłodnej;
.. - Sierociniec Korczaka został wywieziony do obozy zagłady;
.. - Kończy się obowiązkowa. akcja szczepień przeciw durowi brzusznemu;
.. - Godziny zaciemnienia obowiązują od 21,30 - 04.20;
12 - środa
.. - W rocznicę Cudu nad Wisłą na grobie Nieznanego Żołnierza kwiaty;
20/21 - czwartek/piątek
.. - Tej nocy pojawiły się nad miastem sowieckie samoloty zrzucając bomby nie tylko na cele wojskowe ale i na centrum miasta. Wiele domów uległo zniszczeniu; m. in. dom na 6-go Sierpnia niedaleko placu Zbawiciela;
31 - poniedziałek
.. - Ukazuje się zarządzenie zakazujące prywatnego nauczania w domach, bez specjalnego zezwolenia;
WRZESIEŃ
01 - wtorek
.. - Bombardowanie W-wy przez samoloty radzieckie ie. Nalot jest silniejszy niż poprzedni;
.. - Zaczął się kolejny rok szkolny w liceum mechanicznym przy placu Trzech Krzyży. Jest tu gros chłopców z WKL;
16 - środa
.. - Rozpoczynają się kilkudniowe łapanki na roboty do Niemiec;
18 - piątek
.. - Zaostrzenie rygorów obrony przeciwlotniczej;
.. - Sabotaż w Warszawie. Podpalono zakłady produkujące śmigła do samolotów;
.. - Wielka wywózka Żydów z getta do obozów zagłady;
.. - Akcje gazowania kin;
.. - Poznaję Stefana Waciórskiego;
.. - Przestaję chodzić do szkoły mechanicznej i zaczynam naukę na kompletach licealnych Staszica;
PAŹDZIERNIK
.. - Janosik Koźniewski przestaje pracować, na jego miejsce zjawia się Andrzej Beresławski (?). Staję się normalnym pracownikiem i otrzymuję kartki żywnościowe "R" ("Rusing" - przemysł zbrojeniowy) oraz bardzo mocne papiery. Zarabiam 50gr/godz. + 2-gie śniadanie i bardzo dobry obiad. Nie mówiąc o deputatach;
.. - Zza murów getta, w niektórych miejscach widać opustoszałe domy ograbione z wszelkiego dobra;
.. - Ciężkie walki Niemców pod Stalingradem. Takież walki toczone są pod Leningradem i Woroneżem. Na Kaukazie też niepowodzenia;
08 - czwartek
.. - Wysadzenie torów kolejowych wokół Warszawy;
.. - Niemcy otaczają Kercelak i zatrzymują ludzi, oraz rekwirują wszystkie towary jakie tam się znajdowały. Wszystkie "nielegalne" targowiska mają być w Warszawie zlikwidowane;
15 - czwartek
.. - Niemcy wieszają 50 więźniów na peryferiach w odwecie za wysadzone wcześniej tory;
.. - Arbeitsamt wezwał na wyjazd do Niemiec 500 pracowników miejskich i 300 z tramwajów miejskich. "B.I" robi akcję by kobiety nie szły pracować w tramwajach. Czy słusznie?;
24 - sobota
.. - W odwecie za 50 powieszonych G. L. dokonuje trzech zamachów: na Cafe Club w Al. Jerozolimskich, na restaurację niemiecką na Dworcu Głównym; oraz drukarnię NKW przy ul. Polnej;
26 - poniedziałek
.. - W ramach represji Niemcy ustanawiają godzinę policyjną na godz. 20;
.. - Rozpoczyna się ofensywa wojsk brytyjskich pod El Alamain;
.. - Niemcy nakładają 1 milion zł. kontrybucji na ludność;
.. - Wysiedlania i wywózki z Zamojszczyzny;
LISTOPAD
01 - niedziela
.. - Wędrówki na cmentarz, jak zawsze w Dniu Zmarłych;
6/7- piątek/sobota
.. - Przed 11 listopada liczne aresztowania. Podobno aresztowano około tysiąca osób, głównie inteligencję, a w tym sporo profesorów;
11 - środa
.. - Niemcy przekraczają linie demarkacyjną z Francją i rozpoczynają okupację t. z. w. Wolnej Strefy, by chronić ją przed inwazją aliancką;
24 - 26 - wtorek - czwartek
.. - Łapanki na dworcach i w Śródmieściu. W ich wyniku kilkaset osób wyjechało do pracy w Rzeszy;
30 - poniedziałek
.. - Napad na KKO przy Traugutta. Napastnicy zrabowali ponad jeden milion złotych;
GRUDZIEŃ
04 - piątek
.. - Obławy policyjne na placach targowych i pl. Narutowicza;
09 - środa
.. - Kolejne obławy na targowiskach;
.. - Niemcy zarekwirowali na poczcie kilka tysięcy paczek żywnościowych w obiegu krajowym, nadanych przez Polaków;
.. - AK wysyła oddziały do obrony Zamojszczyzny;
.. - Pierwsze transporty dzieci z Zamojszczyzny;
24 - czwartek
.. - Święta mijają dosyć spokojnie i przy lekkim mrozie;
STYCZEŃ
.. - Godzina policyjna od 20 do 05;
.. - Akcja zapisywania na "Stammdeutschów";
.. - Dalsze transporty dzieci z Zamojszczyzny. Akcja ich wykradania;
.. - Napisy na murach "Deutschland kaput" i "Polska zwycięży";
07 - czwartek
.. - Święto Trzech Króli przełożono, ze względów "ekonomicznych"; na 10 stycznia (niedziela);
.. - Minimalna stawka godzinowa dla pracownika. polskiego 0,75 zł za godzinę;
15 - piątek
.. - Rozpoczynają się trzydniowe łapanki na ulicach;
19 - wtorek
.. - Pierwsza próba likwidacji getta i pierwszy opór zbrojny organizacji żydowskich;
.. - Ciężkie walki pod Stalingradem, gdzie Niemcy są otoczeni przez bolszewików;
LUTY
.. - Pierwsze znaczące starcie zbrojnie na ulicach miasta;
12 - piątek
.. - Rozplakatowanie przez Niemców nazwisk straconych kilkudziesięciu osób w odwet za atakowanie Niemców. Równocześnie Niemcy publikują rozporządzenie o przesunięciu godziny policyjnej na 19.00;
.. - W połowie miesiąca aresztowanie dyr. Wydziału Techn. Z. M. inż. Olszewskiego;
.. - Wielki pożar w getcie;
.. - Niemcy wprowadzają dalsze ograniczenia użycia energii elektrycznej. Okresowe wyłączanie całych ulic;
.. - Coraz więcej pustych domów w getcie. Z okna kopiarni w fabryce widzimy jak zmniejsza się i ilość obserwowanych przez nas osób;
MARZEC
1 - 2 - poniedziałek - wtorek
.. - Spis ludności (w tym brałem udział);
.. - Niemcy organizują wielką akcję zbiórki złomu i szmat;
.. - Kierownictwo Walki Cywilnej wzywa osoby zwolnione od wpłacania na kontrybucję do wpłacania tych kwot na cele charytatywne, lub patriotyczne;
11 - czwartek
.. - NSZ nie podporządkowuje się d-cy AK i tworzy własne d-ctwo;
13 - sobota
.. - Dwa napady na oddział banku KKO przy ul. Bagateli;
13/14 - sobota/niedziela
.. - Dwa alarmy lotnicze. Podobnie następnej nocy;
15 - poniedziałek
.. - Ostateczne terminy oddania przez mieszkańców W-wy metali; szkła i szmat. Za nie oddanie starych szmat grozi kara do kary śmierci włącznie;
.. - Coraz liczniejsze części getta, po usunięciu z nich Żydów, włączane są do dzielnicy aryjskiej;
.. - Władze podziemne ostrzegają tych co wydają zbiegłych z getta Żydów, że poniosą za swoje czyny karę;
18 - czwartek
.. - Ukazuje się fałszywy. numer NKW, z wiadomościami z BBC i komentarzami akowskimi;
.. - Trzy kolejne nocne alarmy lotnicze. Rosjanie to czy nasi ze zrzutami;
21 - niedziela
.. - Sprzedawano dodatek nadzwyczajny NKW wydrukowany przez AK Tytuł na pierwszej stronie "Hiszpania wypowiedziała wojnę po stronie Niemiec." Ale treść dotyczyła naszych sił zbrojnych na zachodzie i innych ciekawych wiadomości niepublikowanych przez Niemców;
26 - piątek
.. - Akcja pod Arsenałem. Odbicie więźniów przewożonych na Szucha. W odwecie Niemcy rozstrzeliwują wielu więźniów Pawiaka;
.. - W ruinach getta odbywają się egzekucje więźniów. Poza tym powstaje tam obóz pracy dla aresztowanych za drobne wykroczenia w W-wie;
.. - Ostatnimi czasy prawie co noc alarmy lotnicze;
30 - wtorek
.. - Zastrzelenie w kawiarni trzech wysokich rangą gestapowców;
KWIECIEŃ
07 - środa
.. - Aresztowano; w czasie nabożeństwa żałobnego w Kościele św. Floriana; grupę uczestników. Byli to podobno koledzy straconego parę miesięcy wcześniej żołnierza AK;
.. - Parę dni później zostaje zastrzelony w swoim biurze jeden z szefów Arbeitsamtu;
12 - poniedziałek
.. - Niemcy ogłaszają, że w lesie pod Katyniem na Smoleńszczyźnie znaleźli masowe groby oficerów polskich wziętych w 1939 r. do niewoli przez Sowietów;
.. - Niemcy rozlepiają afisze z wezwaniem do walki z bolszewizmem;
19 - poniedziałek
.. - Wybuch powstania w Getcie. Słychać broń maszynową i wybuchy. Wybuchają też liczne pożary;
21 - środa
.. - Niemcy wprowadzają do akcji artylerię i miotacze ognia. Palą dom po domu. Nad gettem unosi się jeden słup dymu. Na Warszawę opadają sadze i resztki niedopalonych kart; uniesionych z pożaru pod obłoki;
.. - Masowe wywózki resztek Żydów;
.. - Po stronie "aryjskiej" akcje zbrojne przeciwko oddziałom atakującym Getto;
25 - Niedziela Wielkanocna
.. - Moje imieniny. W kościele Zbawiciela w czasie kazania ksiądz powiedział mówiąc o getcie: "Płoną; bo muszą spłonąć". Z mamą wyszliśmy, po tych słowach, z kościoła;
.. - Z powodu walk zawieszono komunikację z Żoliborzem ul. Bonifraterską;
MAJ
.. - Walki w getcie trwają. Do akcji wchodzi artyleria i lotnictwo;
.. - Niemcy zaczynają systematycznie burzyć przy pomocy dynamitu opróżnione z Żydów partie Getta;
03 - poniedziałek
.. - Święto narodowe. Kwiaty przed pomnikami żołnierzy i Grobem Nieznanego Żołnierza;
.. - Podobno na Żoliborzu nadano przez głośniki "Rotę";
.. - Niesamowite historie opowiadają ludzie o tym co dzieje się w Getcie. Też w prasie podziemnej opisywane są przerażające historie;
4/5 - wtorek/środa
.. - Alarm p-lot. Kto latał niewiadomo. Podobno to zrzuty dla nas;
.. - Podobno Niemcy zastrzelili strażaka, który chciał zgasić płomienie na skaczącej z balkonu płonącej Żydówce;
09 - niedziela
.. - Podobno wpadła jakaś polska radiostacja;
.. - Z frontu afrykańskiego nadchodzą bardzo dobre wiadomości;
.. - Zastrzelono na ulicy wyższego urzędnika niemieckiego Arbeitsamtu;
12/13 - środa/czwartek
.. - Silny nalot sowiecki na W-wę. Obserwowałem z okna. Wiele domów w naszej okolicy uszkodzonych;
.. - Coraz częściej strzelaniny na ulicach Warszawy. Są to ataki na Niemców, lub obrona przed zatrzymaniem czy rewizją;
.. - Sporadyczne starcia w Getcie;
.. - Na zdobytych i oczyszczonych z Żydów gruzach getta Niemcy rozstrzeliwują masowo więźniów Pawiaka i innych więzień;
17-18 - poniedziałek - wtorek
.. - Liczne aresztowania głównie inteligencji;
.. - Wykonanie wyroków na niektórych wyższych oficerach Gestapo;
.. - Wojna z napisami na murach Niemcy naklejają afisze a nasi piszą na nich swoje hasła czy komentarze kredą lub farbą;
22 - sobota
.. - Zamach na "Adrię". Bojowiec z granatami i bronią wszedł do lokalu i tam zrobił Niemcom jatkę. Sam zginął;
CZERWIEC
.. - "Pawiak pomścimy" to hasło pisane na murach;
3/4- czwartek/piątek
.. - Alarm lotniczy, ale nie bombardowano;
05 - sobota
.. - Aresztowanie "Kosy-Osy" w czasie ceremonii ślubnej w kościele św. Aleksandra (głupi szpanerzy);
13 - niedziela
.. - Zielone Świątki. Pożar (sabotaż) niemieckich materiałów pędnych w Forcie Wawrzyszewskim;
.. - Z Jurkiem R. rozbrajamy Niemca;
20 - niedziela
.. - Aresztowanie Grota czyli płk. Roweckiego;
.. - Przechodzę z "Bazy" do oddziału "Lawy";
LIPIEC
01 - czwartek
.. - Koniec roku szkolnego;
4/5 - niedziela/poniedziałek
.. - Ginie w Gibraltarze gen. Władysław Sikorski;
05 - poniedziałek
.. - Wykonano wyrok na żonie Junoszy-Stempowskiego. On też został postrzelony i zmarł w szpitalu. Mieszkali przy ul. Poznańskiej;
.. - Zostaję przyjęty do oddziału "Lawy";
11 - niedziela
.. - Pojawiają się nekrologi gen. Sikorskiego;
.. - Komuniści dokonują zamachu na Cafe-CIub;
.. - Niemcy uruchamiają Państwową Wyższą Szkołę Techniczną;
.. - Działania zbrojne aliantów na Sycylii;
.. - Liczne akcje zbrojne na ulicach Warszawy;
.. - Nowym dowódcą AK zostaje gen. Bór;
15 - czwartek
.. - Obrzucenie granatami kolumny SA przez bojowników komunistycznych;
.. - Niemcy robią w odwecie aresztowania i rozstrzeliwania;
.. - Powstaje na terenie dawnego getta obóz koncentracyjny dla Żydów;
31 - sobota
.. - Zamach na składy paliw na Woli. Wielki pożar;
SIERPIEŃ
1 - 2 - niedziela - poniedziałek
.. - Łapanki i na ulicach. Podobno zatrzymanych osadzono w obozie pracy w ruinach Getta;
12 - czwartek
.. - Zrabowano Niemcom 100 milionów złotych i to w biały dzień w centrum miasta;
18 - środa
.. - Niemcy przyznają się oficjalnie do porażki na Sycylii;
.. - Akcja "Taśma"; likwidacja posterunków
niemieckiej policji w okolicach Warszawy; wyprawa wybranej grupy żołnierzy "Lawy" do Kampinosu;
24 - wtorek
.. - Pada Charków;
.. - Wielkie bombardowania Berlina;
.. - Bank Niemiecki wyznacza 5 milionów zł. nagrody za wydanie sprawców napadu i odzyskanie pieniędzy;
WRZESIEŃ
01 - środa
.. - Natężenie nalotów na Berlin;
09 - czwartek
.. - Kapitulacja Włoch;
.. - Niemcy systematycznie rozstrzeliwują więźniów na terenach dawnego Getta;
PAŹDZIERNIK
.. - Liczne zamachy przez AK na gestapowców i konfidentów;
.. - Pojawiają się napisy "Oktober", Niemcy dopisują "4 ]aren GG". Polacy dorzucają "nur" tak by było "Nur 4 Jaren GG";
.. - Wrzucenie granatów do niemieckiego szpitala wojskowego. Prasa podziemna jest przeciwna takim akcjom;
13 - środa
.. - Wielkie łapanki uliczne z udziałem Wehrmachtu, SA a nawet Hitler Jugend;
15 - piątek
.. - Niemcy po raz pierwszy w afiszach podają imienne listy osób, które zostaną rozstrzelane w wypadku dalszych ataków podziemia na Niemców;
16 - sobota
.. - Pierwsza masowa egzekucja w al. Niepodległości;
17 - niedziela
.. - Druga egzekucja na Piusa;
20 - środa
.. - Kolejna masowa egzekucja przy dworcu Gdańskim;
21 - czwartek
.. - Znów branki uliczne - koło Żelaznej Bramy i tak co dzień, w różnych częściach miasta;
LISTOPAD
1 - 2 - poniedziałek - wtorek
.. - Święta i Zaduszki przechodzą spokojnie;
.. - Wprowadzenie dalszych ograniczeń zużycia energii elektrycznej;
07 - niedziela
.. - Pada Kijów;
.. - Terror niemiecki trwa;
17 - środa
.. - Nowa publiczna egzekucja;
.. - Następne dni znów z egzekucjami ogłaszanymi i tymi o których nie ma afiszy, ale dowiadujemy się z podziemnej prasy;
26 - piątek
.. - Obrzucenie granatami przez AK samochodów z żandarmami jadącymi na łapanki;
GRUDZIEŃ
.. - Terror bez przerwy trwa. Trwa aż do Nowego Roku. To najbardziej ponury miesiąc całej okupacji. Ojciec pociesza się, że to znaczy, że Niemcy czują, że się kończą;
STYCZEŃ
.. - Terror niemiecki trwa dalej;
.. - Akcje sabotażowe na. terenie miasta tak AK; jak i komuniści;
08 - sobota
.. - Akcja "Polowanie" pod Wawrem; ostrzelanie kolumny samochodow
wiozących wracającego z polowania gub. Fishera i wysokich rangą
gestapowców;
.. - Bolszewicy przekraczają na Wołyniu przedwojenną granicę Polski. Robi to w społeczeństwie wielkie wrażenie ale i powoduje wiele pytań;
.. - Jak na ironię w okresie wzmożonego terroru teatr niemiecki wystawia operetkę "Kraina uśmiechu";
09 - niedziela
.. - Powstaje w podziemiu Rada Jedności Narodowej grupująca organizacje nie związane z Moskwą;
14 - 15 - piątek - sobota
.. - Liczne patrole niemieckie legitymujące i rewidujące przechodniów. Ludzie ostrzegają się na ulicach;
.. - Wybucha epidemia grypy;
.. - Niemcy usiłują wygrywać tendencje antysowieckie, które panują w społeczeństwie;
.. - Plakaty z listami rozstrzelanych i informacje o egzekucjach dokonywanych w Getcie;
29 - sobota
.. - Publiczna egzekucja w al. Jerozolimskich. Budzi to nie strach ale nienawiść do Niemców. Na drugi dzień miejsca kaźni udekorowano kwiatami;
..- Drożyzna rośnie z każdym dniem;
LUTY
01 - wtorek
.. - Zamach na Kutscherę;
02 - środa
.. - Liczne obławy uliczne i aresztowania. O godz. 11.00 rozstrzelano 100 mężczyzn. Równocześnie nałożono na warszawiaków 100 milionów złotych kontrybucji;
.. - Liczne egzekucje uliczne;
05 - sobota
.. - Ginie w obronie drukarni "Lord" (Tadeusz Tyszka) a z nim właśnie wydrukowany numer "Wzlotu";
.. - Władze podziemne przystępują do walki z podziemiem przestępczym, a przede wszystkim z szantażystami, głównie szantażującymi ukrywających się Żydów. Sądy podziemne mają dawać w tych sprawach wyroki śmierci, które będą natychmiast wykonywane;
10 - czwartek
.. - Egzekucja na ul. Barskiej;
11 - piątek
.. - Powieszenie 27 ludzi na Lesznie; na balkonach nie wyremontowanego domu;
12 - sobota
.. - Nowy zamach na przejeżdżający samochód dygnitarza niemieckiego;
.. - Niemcy prowadzą propagandę przeciwko Anglii i łączą ją z antysemityzmem. Anglia to Żydzi i tylko Żydzi;
.. - W Warszawie codziennie słychać gdzieś na ulicach strzelaninę i codziennie są zbiorowe egzekucje;
24/24 - czwartek/piątek
.. - Nocny alarm lotniczy, ale nie było samolotów;
26 - sobota
.. - Nasi rozlepili afisze z podpisem szefa policji niemieckiej o ewakuacji Niemców w związku z zaistniałą sytuacją. Spowodowało to panikę wśród Niemców i spory bałagan;
.. - Niemcy wzięli się za aresztowania młodych ludzi chodzących w wysokich butach t.z.w. oficerkach (koniec szpanerstwa.);
27/28 - niedziela/poniedziałek
.. - Kolejny alarm p-lot.;
MARZEC
04/05 - sobota/niedziela
.. - W nocy ogłoszono alarm lotniczy, ale nie było samolotów;
.. - Co jakiś czas Niemcy znajdują na terenie dawnego getta Żydów ukrywających się w bunkrach. Wszystkich rozstrzeliwują;
15 - środa
.. - Godzina policyjna do 31 marca od 20 do 05 a od 1 kwietnia od 21 do 05;
.. - Aresztowania i rozstrzeliwania trwają bez przerwy;
.. - Pod koniec miesiąca. Niemcy jakby szykowali się do ewakuacji niektórych zakładów; m.in. Wytwórni Papierów Wartościowych;
30 - czwartek
.. - Zaczynają się ferie Wielkanocne;
KWIECIEŃ
07 - Wielki Piątek
.. - Niemcy otaczają Dolny Żoliborz i aresztują wiele osób;
.. - Liczne aresztowania i rozstrzeliwania. Terror niemiecki nie słabnie ani na chwilę. Właściwie nie ma dnia bez obławy czy strzelaniny;
.. - Pojawiają się zarządzenia OPL;
MAJ
03 - środa
.. - Jak co roku kwiaty na pomnikach, a w tym roku na placu Teatralnym zawieszono polską flagę;
3/4 - środa/czwartek
.. - Na lotnisku Bielańskim zostało zniszczonych kilka samolotów transportowych JU-52;
06 - sobota
.. - Atak na Stamma. Strzelanina na Polu Mokotowskim, gdzie postrzelono parę osób;
6 - 7 - sobota - niedziela
.. - Następne dwa dni policja przeprowadza rewizje i blokady domów w rejonie Polnej i Wawelskiej;
13 - sobota
.. - Wojska niemieckie i rumuńskie opuściły Krym;
.. - Liczne patrole uliczne żandarmerii legitymują przechodniów i dokonują licznych aresztowań;
17 - środa
.. - Niemcy przyznają, że na froncie włoskim toczą się ciężkie wyniszczające walki (Monte Cassino);
18 - czwartek
.. - Polacy zdobywają Monte Cassino;
.. - Niemcy stawiają zasieki chroniące dzielnicę niemiecką. Wielu mieszkających tam jeszcze Polaków dostaje polecenie wyprowadzenia się;
.. - Cały maj odbywają się przed kapliczką na Polnej nabożeństwa majowe. Takie same odbywają się na wielu podwórkach, gdzie pobudowano kapliczki i ołtarzyki;
28 - 29 - niedziela - poniedziałek
.. - Zielone Świątki. Niemcy przeprowadzają wielkie obławy na plażach nad Wisłą. Także w następnych dniach łapanki i aresztowania;
CZERWIEC
02 - piątek
.. - Niemcy przypadkowo odkrywają drukarnię W Zakładach Szybowcowych Kocjana. Wydawanie Bl jest wstrzymane na 2 tygodnie;
06 - wtorek
.. - Inwazja aliantów na plaże Normandii;
.. - Niemcy zarządzają wyjęcie wewnętrznych okien" by oszczędzić szyb w wypadku bombardowania;
.. - Beck umiera w Rumunii;
.. - Na pl. Trzech Krzyży udany zamach na dwóch gestapowców;
LIPIEC
.. - Ciągłe łapanki, aresztowania i wiadomości o rozstrzelaniach w getcie, czy gdzie indziej. Także liczne wywózki do kacetów i roboty;
09 - niedziela
.. - Coraz więcej Niemców wyjeżdża z Warszawy zabierając ze sobą wszystkie - nie zawsze własne rzeczy;
.. - Ewakuacja części policji niemieckiej. Jej miejsce przejmuje SS;
.. - Pojawiają się także pierwsze cofające się oddziały niemieckie. Jakże są inne od tych butnych, które widzieliśmy do tej pory;
20 - czwartek
.. - Na skutek postępów ofensywy sowieckiej zostaje wstrzymany ruch kolejowy w kierunku Lublina, Brześcia i Białegostoku;
23 - niedziela
.. - Moskwa podaje, że powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Londyn to potwierdza 25.07;
.. - Ulicami ciągną niekończące się tłumy żołnierzy niemieckich. Idą na zachód;
.. - Od strony wschodu dochodzą sporadyczne odgłosy ognia artyleryjskiego;
.. - Cywilnych Niemców ogarnia panika. Ewakuują się czym kto może i zabierają co się tylko da;
.. - Lotnictwo sowieckie nadlatuje od czasu do czasu, ale nie bombarduje miasta;
26 - 27 - środa - czwartek
.. - Zwrot w zachowaniu Niemców. Niektórzy wracają na swoje stanowiska;
27 - czwartek
.. - Przez megafony podaje się zarządzenie Fischera nakazujące warszawiakom stawienie się w dniu 28 (piątek) o godzinie 8-ej rano w wyznaczonych punktach by udać się na kopanie rowów przeciwczołgowych i umocnień. W-wa ma być broniona;
27/28 - czwartek/piątek
..- Nalot sowiecki na Warszawę. Silne bombardowanie. Uszkodzono dworzec Wileński i linie kolejowe, oraz różne obiekty na Woli. Uszkodzono sporo domów mieszkalnych;
28 - piątek
.. - Kolumny pancerne SS Hermann Goering ciągną przez Warszawę na wschód;
.. - Rozkaz "Alarm" dochodzi do jednostek AK i ludzie gromadzą się, ale po południu rozkaz odwołano;
28/29 - piątek/sobota
.. - Znów nalot na Warszawę, głównie na Pragę i dworzec Zachodni;
29 - sobota
.. - Podobno Sowieci są na przedmieściu Pragi;
.. - Rozprzężenie wśród Niemców jest całkowicie opanowane. Patrole krążą po mieście. W pracy mamy zmobilizowaną grupę, która tam koczuje, bo nie ma gdzie iść;
29 - 31 - sobota - poniedziałek
.. - Dywizja Herman Goering przewala. się przez miasto;
.. - Sowieci bombardują stanowiska obronne i baterie p-lot.;
30 - niedziela
.. - Pokazuje się na mieście rozdawana publicznie prasa podziemna. Mówi się o zajęciu Otwocka i Wołomina;
31 - poniedziałek
.. - Niemcy krzepną. Ich patrole krążą po mieście; tak policja jak i SS oraz Wehrmacht;
01 SIERPNIA - wtorek
.. - Tramwaje kursują normalnie. Rano wszystko wygląda niby normalnie, ale jest napięcie;
.. - O godz. 17 zaczyna się dramat - POWSTANIE.
Marek Tadeusz Nowakowski
opracowanie: Maciej Janaszek-Seydlitz
|
Marek Tadeusz Nowakowski, ur. 01.04.1926 r. w Warszawie ppor. czasu wojny Armii Krajowej ps. "Abba" Oddział Osłonowy Komendy Głównej Lotnictwa AK - kompania "Lawy" nr jen. 102331 |
Copyright © 2007 Maciej Janaszek-Seydlitz. Wszelkie prawa zastrzeżone.